Door Leo van Helden, fractievoorzitter

De zondagsrust heeft een uitgesproken christelijke achtergrond. In het Bijbelse vierde gebod wordt één dag van de week apart gezet voor rust en reflectie. De ChristenUnie en haar voorgangers zijn altijd voor die rustdag opgekomen en zullen dat blijven doen. We zijn ons daarbij terdege bewust dat de christenen een minderheid geworden zijn in de westerse samenleving. We komen voor de zondagsrust op, maar niet uit nostalgie of theocratische idealen. Onze ervaring is dat van de zondagsrust een positieve werking kan uitgaan voor de hele  samenleving. Zondagsrust is niet alléén een instelling voor godsdienstige gemeenschappen. De zondag als gemeenschappelijke rustdag heeft ons tot nu toe veel goeds gebracht. De wisselwerking van werken en rusten voorkomt overspannenheid. En dat geldt juist in een samenleving die gekenmerkt wordt door een breed besef van permanente tijdsdruk. Mede de grote vlucht van sociale media en mobiele telefonie heeft grenzen doen vervagen tussen arbeid, zorg en vrije tijd. Gezamenlijke rustpunten nemen af, individuele drukte en gehaastheid nemen toe. Tijdsdruk binnen gezinnen leidt tot botsingen en permanente beschikbaarheid beheerst schijnbaar ons leven. De werkdruk is hoog en de eisen worden opgeschroefd. Veel Nederlanders, zo blijkt uit onderzoek, ervaren deze tijdsdruk als knellend en voelen zich gevangen in de draaikolk van deze jachtige tijd. De zondag als gemeenschappelijk rustpunt doorbreekt deze spiraal van permanente tijdsdruk en biedt tijd voor bezinning, sociale activiteiten en ontspanning.

De 24-uurseconomie is geen aantrekkelijk toekomstideaal. Vóór 1930 bestond de situatie zoals we nu weer enkele maanden hebben. Gemeenten bepaalden zelf in plaatselijke verordeningen de winkelsluitingstijden. Naar grote ontevredenheid van vele belanghebbende partijen. Vooral kleine ondernemers komen in de knel. De eerste winkelsluitingswet is geboren uit precies die ontevredenheid. De regeling had tot doel om (1) eerlijke concurrentieverhoudingen in de detailhandel te bevorderen door het creëren van gelijke uitgangsposities; en (2) redelijke arbeidstijden te waarborgen. Dat 2e was nodig voor zelfstandige ondernemers, zodat zij normaal aan het sociaal en maatschappelijk leven konden deelnemen.

Kleine winkeliers zijn de dupe van de verruimingsmogelijkheden van de winkeltijdenwet. En dat juist in een tijd dat deze het al zo moeilijk hebben. In de praktijk werken kleinere winkeliers - en hun gezinnen - nu al zes dagen per week om het hoofd boven water te houden en zich staande te houden in concurrentie met het grootwinkelbedrijf. De winkels op zondag open zal er toe leiden dat een winkelier twee keuzes heeft: ofwel hij gaat zeven dagen per week werken, ofwel hij lijdt omzetverlies aan de concurrent die wel open gaat. Dat is een keuze met het mes op de keel. Het is geen vrije individuele/autonome keuze. Het is dan ook geen wonder dat de meeste kleine winkeliers niet op verruiming van het aantal koopzondagen zitten te wachten. Het draagvlak is echt klein. Grootwinkelbedrijven, zo blijkt uit onderzoek, staan  positiever tegenover de zondags openstelling. Dat is vanuit hun bedrijfsmatige logica gedacht. Zij hebben immers de schaalgrootte die het mogelijk maakt om ook op zondag hun deuren te openen. En dat geldt nu juist niet voor de kleine middenstander die samen met zijn vrouw en één of twee personeelsleden de winkel runt.

Structureel op zondag werken is niet iets waar het merendeel van de werknemers warm voor loopt. Erg gemakkelijk wordt gezegd; zondagsarbeid dat zijn afspraken tussen werkgevers en werknemers en de wetgever, de gemeentelijke overheid heeft hier geen taak in. Zij stellen dat in de arbeidstijdenwet en het arbeidsrecht de zaken geregeld en veilig gesteld zijn rondom het werken op zondag. Dat argument is echter naïef. De verwachting is dat bij nieuwe arbeidsovereenkomsten, en dat gebeurt nu al, zal worden opgenomen dat een zondag gezien wordt als een normale werkdag. Dat heeft ook gevolgen voor het salaris, b.v. geen weekend toeslag van 200%. Bovendien zal er bij een sollicitatie procedure voorrang gegeven worden aan sollicitanten die bereid zijn zondagsarbeid te verrichten. Ook hier weer; hoe vrij is je keuze dan nog als werknemer ?

Werkgelegenheidseffecten. Uit onderzoek blijkt dat de zondagsopenstelling alleen maar leidt tot omzetverplaatsing. Het gevolg is dat, bij een gelijkblijvende omzet, de grootwinkelbedrijven door de week minder toeloop hebben van klanten en dus zullen bezuinigen op hun doordeweekse bezetting. En vaste werknemers vervangen zullen worden door nog meer flexkrachten waaronder scholieren en studenten. Kleine winkeliers en hun gezinnen zullen stoppen of nog harder moeten werken.

De winkelier bepaalt: wel of niet op zondag open, maar ook is aan hem de keus welke zondag wel en welke niet en wanner, s’morgens, s’middags of de hele dag. Dat lijkt een goede liberale gedachte. Vrijheid blijheid en iedereen bepaald zelf wat hij wil. Het zou dus zo kunnen zijn dat diverse winkels alleen open zijn als men de meeste omzet verwacht. Met het gevolg dat op een bepaalde zondag er 50% open is en de zondag erna 15%. Voor het winkelende publiek is het een verrassing of hij inderdaad kan winkelen, komt misschien aan de gesloten deur, en zal dit niet op prijs stellen. En uitwijken naar grote steden als Den Bosch en Tilburg.

De zondagsrust is volgens de ChristenUnie van principieel belang. De keuze voor een 24-uurs economie is niet de onze. Wij kiezen voor een economie waarin de belangen van kleine zelfstandige ondernemers en werknemers even zwaar meegewogen worden. We wensen dat consumentisme geen hoogtij viert en shoppen niet tot levensideaal is verheven. Wij hechten zeer aan een goede verhouding van werken en rust. De openstelling van de winkels op zondag staat haaks op het uitgangspunt van een gelijk speelveld voor alle belanghebbenden.